پیام دكتر داوری اردكانی به مناسبت روز جهانی فلسفه:
زبان فلسفه زبان درد است
به گزارش دانشگاه فارسی، رئیس سابق فرهنگستان علوم در پیام خود بمناسبت روز جهانی فلسفه، با بیان اینکه زبان فلسفه زبان درد است و نشان از جای دیگر و ورای زندگی هر روزی و عادی دارد، اظهار داشت: فلسفه زمان ما اگر بتواند مرز میان توانایی ها و دانایی ها و ناتوانی ها و نادانی ها را تا حدودی مشخص نماید، کار بزرگی کرده است. عظمت آدمی در این نیست که خویش را دانا و توانا بینگارد، چونکه او وقتی دانا و توانا است که به نیازمندی و عجز خود پی برده باشد.
به گزارش دانشگاه فارسی به نقل از ایسنا، رضا داوری اردکانی در مراسم روز جهانی فلسفه که با حضور نجفقلی حبیبی و غلامرضا اعوانی در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد؛ پیامی را خطاب به حاضرین در این مراسم صادر کرد که مشروح آن در ادامه می آید:
«فلسفه چیست، چرا هست و به چه کار می آید؟
روز جهانی فلسفه فرصتی است که اهل فلسفه با هم بنشینند و در باب کار و بار خود بحث کنند. پرسشی که از قدیم و در تمام طول تاریخ فلسفه مطرح بوده و الان با طنین تازه و خاص پرسیده می شود که فلسفه چیست؟ به کجا می رود و به چه کار می آید؟ به اشاره به این پرسش ها پاسخ می دهم.
فلسفه در زمره علومی نیست که همه در مدرسه بیاموزند و در جایی معین به کار رود. علم فلسفه به کار نمی آید، ولی فلسفه چیزی بیشتر از علمی است که به نام فلسفه آموخته می شود. این علم اهمیت دارد، اما جسم فلسفه است. فلسفه روح هم دارد. چنانکه فیلوسوفیا یک نام مرکب است. سوفیای آن جسم فلسفه و فیلو روح آن است. آن چه در فلسفه میتوان آموخت، جسم فلسفه است و این جسم نشان روح دارد و آنها که زوایا و خفایای جسم را با طلب و همت می کارند، روح را هم درمی یابند، ولی این به شرطی است که زمان به تفکر پشت نکرده باشد. وقتی تفکر غایب است، روح هم پنهان می ماند و بیگانگی و جدایی و قهر و کین غالب می شود. به تاریخ هم که نگاه می نماییم، بهترین دوران های زندگی هر قوم و مردمی دوران تفکرشان بوده است.
فلسفه به صرف طلب عادی و تلاش و با اندوختن دانش فلسفه حاصل نمی گردد، بلکه جویندگان در راه طلب آنرا می یابند، یعنی طلب شرط آن است، اما کافی نیست. آن هم که طلب دارد، به طلب فراخوانده شده است، نه این که طلب صرفا یک امر روان شناسی باشد. طلب فلسفه طلب چیزی است که مثل هیچ چیز نیست. این مطلوب شباهتی با معشوق دارد، بلکه عین آن است؛ چونکه ۱- مصداق چیزی که مثل هیچ چیز و هیچ کس نیست و از همه زیباتر و خواستنی تر است، معشوق نام دارد. فلسفه از عشق و دوستی جدا نمی گردد، بلکه با مهر و دوستی به وجود می آید و می یابد. این معنی، علم بودن و آموختنی بودن فلسفه را نفی نمی نماید. همه اهل فلسفه درس فلسفه آموخته اند و بدون آموختن این درس به دشواری میتوان به تفکر نزدیک شد، اما آموختنی که صرف آشنایی با اجزای جسم فلسفه باشد و راه به روح نبرد فلسفه نمی شود و با زمان و زندگی نسبتی پیدا نمی کند و هیچ چیز را تغییر نمی دهد. کسی امکان دارد با هوش و استعداد یادگیریش همه آرای ابن سینا یا کانت را بیاموزد و یاد بگیرد و البته چنین کسی به احتمال قوی با روح فلسفه هم آشنا می شود، اما اگر به این آشنایی نرسد، کار بیهوده کرده است.
سخن فلسفه از آغاز سخن عادی و رسمی نیست و حتی وقتی بر اثر گذشت زمان کم و بیش صورت عادی و رسمی پیدا می کند، روح را در خود حفظ می نماید. این روح را با رجوع به معلومات رسمی و زبان همگانی نمی توان درک کرد و بدون درک آن به عمق فلسفه نمی توان رسید. زبان فلسفه در ابتدا زبان درد است. افلاطون درد را منشأ فلسفه دانسته و فیلسوفان ما در جهان اسلام این درد را حیرت تعبیر کرده اند. زبان فلسفه زبان درد است و نشان از جای دیگر و ورای زندگی هر روزی و عادی دارد. بی وجه نبود که سقراط می گفت سخنش تعلیم سروش غیبی است. در بزم مهمانی افلاطون سقراط سخنانی در باب عشق می گوید، اما بعد از اتمام سخن به حاضران مجلس می گوید که سروش غیبی سخنانی غیر از آن چه گفته، به او تعلیم کرده است و آن سخنان را تقریر می کند. سقراط نمی دانست این سروش غیبی چیست و از کجا می گوید، اما سخنش را می شنید و می پذیرفت و در انتظار شنیدن از او بود. سخنانی که از شهر دوستی آمده بود و نشان عشق داشت و به این جهت در دل مستمعانش می نشست و گاهی هم آتش در دل ها می زد. البته همه سخن فرا رسیده از شهر دوستی را نمی پذیرند و دیدیم که خیلی از مردم آتن او را منکر خدایان و گمراه کننده جوانان و … خواندند و به کشتنش حکم کردند و او این حکم را با گشاده رویی پذیرفت و جام زهر را با رضایت نوشید. این فضیلت ها فضیلت شخصی سقراط نبود، بلکه از آثار عشقی بود که با جانش دریافته شده بود.
شواهدی هست که سقراط و افلاطون نگران تبدیل فلسفه به علم رسمی بودند، اما این تبدیل امر قهری بود. فلسفه اگر به علم رسمی تبدیل نمی شد، نمی دانیم چگونه قابل حفظ و نگهداری بود.
۲- فلسفه وقتی به علم رسمی محض تبدیل می شود تا حدّ مشغولیت عده قلیلی از صاحبان فضل و سواد تنزل پیدا می کند و به هیچ کار نمی آید. وقتی هم که فلسفه جان و روح دارد، وسیله نمی شود و نمی توان آنرا برای رسیدن به مقصود خاص به کار برد. فلسفه وسیله نیست و تابع اغراض اشخاص نمی شود و در اختیار آنها هم نیست، بلکه جان و روح جامعه و زندگی است و منشأ همت و همراهی و هماهنگی مردمان می شود. نکته ای که در اینجا باید به آن توجه گردد، اینست که خیلی از دانش آموختگان و استادان فلسفه، فلسفه را بیشتر علم نظری می دانند. البته برخی از آنها منکر نیستند که نظر راهنمای عمل است، اما بعضی دیگر می گویند شایست و نشایست و بایست و نبایست با علم نظری که احکامش خبری است، نسبتی ندارد. صاحبان این قول دانسته و ندانسته وجود فلسفه را انکار می کنند یا نتیجه قولشان اینست که فلسفه امری تفننی و بیهوده است. از میان اینان دیوید هیوم این جسارت و صراحت را داشت که این نتیجه را بپذیرد و فلسفه را انکار کند. مشکل دیگر اینست که کسانی فلسفه را سخن یقینی همیشه درست و حقیقت جاویدان می دانند و ازاین رو ربطی میان فلسفه و زمان نمی توانند، قائل باشند. در نظر اینان فقط یک فلسفه درست می تواند وجود داشته باشد و بقیه فلسفه ها نادرست یا ناقصند. نظر و قول دیگر هم اینست که فلسفه ها همه مظاهر وجود و زمانند و به این جهت در تاریخ فلسفه می مانند و بی اعتبار نمی شوند.
هیچ فلسفه ای فلسفه تمام و تمام فلسفه نیست، چونکه تفکر به زمان متعلق می باشد و سخنی است که عشق در گوش صاحبانش می گوید. حتی در زمان ما که آنرا زمان پایان فلسفه می دانند، فلسفه وجود دارد. هر چند که دیگر در بنیانگذاری دخیل نیست، اما به هر حال باید باشد که بگوید این جهان چه راهی را پیموده و الان در چه وضعی است و چرا مهر و دوستی ضعیف شده و ظلمت و قهر و کینه همه جا را گرفته است. برخی از اهل فلسفه هم بر این باورند که در جهان کنونی که جهان علم و تکنولوژی است، نادانی بر دانایی و ناتوانی بر توانایی غلبه دارد. انکار توانایی در عصر تکنیک به انکار بدیهیات می ماند ولی دقت کنیم که آن چه تکنیک بویژه در دهه های اخیر می سازد، برای انسان و رفع نیازهای انسانی نیست و به جای رفع نیازها، نیازمندی های تازه پدید می آورد و انسان را بیشتر وابسته می کند.
حالا در جهان به اصطلاح توسعه یافته که سیاست آن هم وجهی از نئولیبرالیسم است، این وهم وجود دارد و مدام القا می شود که مردمان از همیشه تواناتر و آزادترند، ولی آدمیانی که در حبس کاربرد وسایل تکنیکند، آزادی و تواناییشان چیست و چه شده است که در عین اطاعت بی چون و چرا از اقتضاهای عصر اطلاعات و تکنیک خویش را توانا و آزاد می انگارند. فلسفه که علم آزادی است، می تواند آدمیان را به وضعی که در آن به سر می برند متذکر سازد. به گرفتاران وهم قدرت و اختیار و بردگان خشنود فضای مجازی بگوید که فرمانبر کیستند و از چه فرمانی پیروی می کنند.
فلسفه زمان ما اگر بتواند مرز میان توانایی ها و دانایی ها و ناتوانی ها و نادانی ها را تا حدودی مشخص نماید، کار بزرگی کرده است. عظمت آدمی در این نیست که خویش را دانا و توانا بینگارد، چونکه او وقتی دانا و توانا است که به نیازمندی و عجز خود پی برده باشد.
ما چه باشد در لغت اثبات و نفی
من نه اثباتم منم بی ذات و نفی
من کسی در ناکسی در یافتم
پس کسی در ناکسی در بافتم
دانا کسی است که نادانی خویش را می بیند و توانایی و اختیار و آزادی هم از آن کسانی است که از توانایی های خود خبر دارند و بندهایی را که بر دست و پای آزادی بسته شده است، می شناسند.
فلسفه زمان ما باید مرزهای قدرت و آزادی را بشناسد و خطرها و پرتگاه های راهی را که جهان در آن می رود، ببیند و نشان دهد. در این صورت است که وظیفه آماده گری خویش را ادا می کند و به درک شرایط گشایش راه آینده مدد می رساند. فلسفه معاصر نگران قدرت و آزادی و پیچیده شدن نسبت آن دو در این زمان است و لاجرم به موانع آزادی و دشواری های راه آن می اندیشد. این موانع و دشواری ها موانع دوستی و تفکر است. تفکر و دوستی و آزادی سه یار همراهند و شرف آدمی اینست که اهل تفکر و دوستی و آزادی است.»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب