زلزله تهران دور از انتظار نیست
به گزارش دانشگاه فارسی نگاهی گذرا به مطالعات در ارتباط با لرزه خیری فلات ایران و گسل های مختلف موجود در تهران، این اخطار را به ما می دهد که پایتختی که از ۱۹۱ سال قبل تابحال گرفتار صدمه شدیدی بر اثر زلزله نشده، هر لحظه امکان دارد تنوره های این دیو خاموش دامنگیرش شود.
فلات ایران شامل گسل های فعال و ارتفاعات آتشفشانی جوان در طول کمربند زلزله های آلپ - هیمالیا است. مطالعات لرزه زمینساختی ایران نشان می دهند که این منطقه دارای چگالی بالایی از گسل های فعال و جدید است؛ ازاین رو مناطق زیادی در این گستره در خطر زلزله های مخرب قرار دارند.
در مناطق لرزه خیز، هرگونه تصمیم گیری در مورد سازه های جدید یا موجود و همینطور سیاست های توسعه ای در مناطق شهری باید با در نظرگرفتن اثر زمین لرزه های احتمالی در آینده باشد. بنابراین اطلاعات لازم را از راه «تحلیل خطر زلزله» با تاکید بر داده های قابل اعتماد از گسل ها و زمین لرزه به دست می آورند.
گستره شهری تهران روی رسوباتی بنا شده است که سنگ توف سخت، پی آنرا تشکیل می دهد. بر مبنای داده های زمین لرزه های تاریخی، تهران زمین لرزه های بزرگی را در گذشته دور تجربه کرده است.
داده های موجود نشان می دهد، از سال ۱۲۰۹ شمسی تابحال زلزله مخربی این شهر را تحت تأثیر قرار نداده و به این علت زلزله شناسان وقوع زلزله ای ویرانگر را در آینده برای تهران پیشبینی می کنند. پیشینه شتاب گرانش افقی زمین (PGA) در زلزله سال ۲۳۴ شمسی مشاهده شده است و به ترتیب زمین لرزه های سال ۳۳۶ و ۱۲۰۹ شمسی در درجات بعدی قرار دارند. همینطور زلزله های ۱۰۴۴ شمسی را به گسل مشا و رویدادهای ۳۳۶ و ۵۴۹ را به گسل شمال تهران نسبت داده اند. همینطور زمین لرزه سال ۲۳۴ شمسی به گسل ری منتسب شده ولی فعالیت گسل شمال تهران مبهم است.
لرزه خیزی و لرزه زمینساخت فلات ایران
فلات ایران یکی از لرزه خیزترین نواحی جهان است. این ناحیه با رویداد زمین لرزه های قاره ای مشخص است. تابحال پهنه های متعدد ایران از نظر لرزه خیزی توسط مولفین مختلف معرفی شده است، ولی مطالعه زلزله های ایران نشان داده است که هنوز راه درازی در پیش است تا پهنه بندی دقیقی از نظر احتمال رویداد زمین لرزه صورت پذیرد.
موقعیت ویژه ایران در کمربند کوه زایی آلپ - هیمالیا و قرارگیری در یک پهنه فشاری (در میان ورقه های عربستان در جنوب باختر و توران در شمال خاوری) سبب شده تا این سرزمین دارای ظرفیت لرزه خیزی بالایی باشد و زمین لرزه های کوچک و بزرگ هر ساله بعنوان نتیجه این موقعیت، رخ دهند.
پژوهشگران علوم زمین بر مبنای تاریخچه تحولات ساختمانی - رسوبی، جایگاه زمینساختی، اطلاعات ژئوفیزیکی، داده های زلزله شناسی و خصوصیت های لرزه زمینساختی، سرزمین ایران را به واحدهای مختلف تقسیم کرده اند که در تقسیم بندی ساختمانی - رسوبی انجام شده گستره مورد مطالعه به ترتیب در پهنه البرز - آذربایجان و البرز غربی قرار دارد.
در تقسیم بندی ایران به پهنه های لرزه زمینساختی که بر مبنای جایگاه زمینساختی و خصوصیت های لرزه خیزی، این محل در ایالت لرزه زمینساختی البرز- آذربایجان قرار می گیرد. (ایالت لرزه زمینساختی پهنه ای است که در رژیم های ژئودینامیکی کنونی، دارای جایگاه زمینساختی همانند و الگوی لرزه خیزی یکسان باشد.)
پیکرشناسی گستره تهران
گستره تهران که در کوهپایه جنوبی کوه های البرز مرکزی قرار گرفته و شمالی ترین فرونشست ایران مرکزی به حساب می آید، دارای کوه های البرز شمال تهران متشکل از یک سری چین ها و راندگی های خاوری - باختری است که از بلندی های مرکزی البرز به روی هم و سمت شمال و جنوب رانده شده است. دشت تهران دشتی است با شیب از شمال به جنوب که به وسیله بلندی ها و فرونشست های خاوری باختری به بخش های متعدد تقسیم می شود.
از دیدگاه پیکرشناسی، پهنه تهران را میتوان از شمال به جنوب به چند بخش البرز بلند، گستره کوهپایه تهران، فرونشست شمالی ایران مرکزی (دشت تهران) تقسیم کرد.
گسل های گستره تهران
شهر تهران در دامنه جنوبی البرز و روی نهشته ای آبرفتی کواترنر بنا شده و قسمت جنوبی آن در کناره شمال باختری کویر بزرگ قرار دارد. اختلاف ارتفاع ناگهانی بین البرز و تهران می تواند در اثر راندگی شمال تهران باشد. علاوه بر راندگی شمال تهران، چندین گسل جوان و جنبای دیگر در شمال و جنوب شهر، نهشته های آبرفتی دشت تهران و شهر ری هم دارای گسل های گوناگونی هستند که به هنگام جنبیدن گسل های بزرگ امکان دارد گرفتار لغزش و جابجایی شوند.
با توجه به تاریخچه زمین لرزه های بزرگ ۲۰ زمین لرزه با بزرگای بیشتر از ۶.۵ ریشتر (در ۲ هزار سال گذشته) و هم وجود گسل های بزرگ در این پهنه احتمال رویداد زمین لرزه ای با بزرگای بزرگتر یا مساوی هفت ریشتر در این کلانشهر زیاد است.
آسیب دیدگی ناشی از زلزله در تهران
شهر تهران طی ۱۹۱ سال قبل گرفتار صدمه دیدگی شدیدی بر اثر زلزله نشده است اما میتوان بر مبنای زلزله های تاریخی زلزله هایی که احتمال می رود بر تهران تأثیر گذارده باشند به زلزله بزرگ سال ۲۳۴ شمسی در ری که خانه های بسیاری را در آن منطقه ویران کرد و شمار زیادی تلفات به بار آورد و در قم و کاشان، لرزه با شدت آن حس شد و شاید هم قدری صدمه زد اشاره نمود. پسلرزه ها این زلزله به مدت بیشتر از یک ماه ادامه داشت.
همچنین میتوان به زلزله فاجعه بار سال ۳۳۶ شمسی در شمال مرکزی ایران اشاره نمود که این لرزه همه روستاهای منطقه ری و طالقان را هم آنهایی که در درشت واقع بودند و هم آنهایی که در کوهستان جای داشتند، ویران کرد و بیشتر شهر ری به کلی ویران شد و تلفات سنگینی از هر دو منطقه گزارش شده است. در طالقان تنها ۳۰ تن باز ماندند و در منطقه ری ۱۵۰ روستا ویران شد که یکی از وستاهای کوهستانی را زمین لغزه ها فراپوشاند. کوهی در نزدیکی ری شکاف برداشت و آب از زمین به بیرون ریخت.
در کوه های رویان در شمال ری، زمین لغزه های گسترده مسیر رودخانه ای را بست که آب آن پس نشست و دریاچه ای ساخت. صدمه ها در شمال باختر به دیلمان و در جنوب به قم و کاشان گسترش یافت. لرزه احتمالا" در اصفهان و هم بغداد حس شده است. پسلرزه های صدمه رسان به مدت چهل روز دنباله داشت و در سرتاسر منطقه شمال مرکزی ایران حس می شد. امکان دارد این زلزله با افت نامعمولی در تراز آب دریای خزر ارتباط داشته باشد که به هر حال به نظر می آید که آن افت قبل از زمین لرزه روی داده باشد.
سال ۵۵۶ شمسی هم زلزله ای خیلی از شهرهای عراق عجم را در طول دامنه های جنوبی البرز تا منطقه آن سوی ری، ویران کرد. شهرهایی که بخصوص دستخوش ویرانی شدند قزوین و ری بودند که نفرات بسیاری در آن کشته شدند. شواهد درونی نشان داده است که ناحیه ری، خاور بویین زهرا و آبادی های کرج بیشترین صدمه ها را دیدند.
تهران هنوز هم زلزله ویرانگر سال ۱۰۴۴ شمسی در دماوند و توابع آنرا به خوبی به خاطر دارد. زلزله ای که خانه ها و ساختمان های بسیاری را در این شهر ویران کرد.
اما در این رهگذر زلزله سال ۱۲۰۹ شمسی در مازندران جنوبی در صبح ۲ شوال ۱۲۴۵ چیزی دیگری است زلزله ای که مناطقی از شمیرانات و دماوند در خاور تهران را حدودا به صورت کامل ویران کرد و در حدود ۷۰ روستا که در سوی خاوری جاجرود و در امتداد راه هایی که از راه دماوند به سمنان و دامغان می رود، جای داشتند ویران شدند و تنها در دماوند بیشتر از ۵۰۰ نفر کشته شدند. دامنه صدمه ها تا جاجرود گسترش داشت که کاروانسرای آن در اثر زلزله در هم کوبیده شد و در تهران خیلی از خانه های کهنه فروریخت و حدود ۳۰ نفر را کشت.
در پایتخت حتی یک خانه از صدمه در امان نماند و بخشی از کاخ به همراه خیلی از خانه های پیوسته به آن و هم بخشی از بازار فرو ریخت. ارگ، تالار بزرگ بار عام، شماری از عمارت های اعیانی و هم ساختمان کهنه سفارت بریتانیا به سختی صدمه دیدند و دیوارهای باغ سفارت با خاک یکسان شد.
ارزش زیان های مالی در تهران نیم میلیون تومان برآورد شد. لرزه به شماری از ساختمان های عمومی در آمل، ساری، و دامغان صدمه های رساند و سنگ ریزش هایی به راه انداخت که گردنه ها را در راه های هراز و تالار رود به شمال بست. زلزله تا باکو حس شد و پسلرزه شدیدی به دنبال داشت که مایه صدمه های افزونتری در منطقه شمیرانات تهران شد و در تهران هراس بسیار برانگیخت، که بخش بزرگی از جمعیت آن در چادرهای سکنی گزیدند. دربار سلطنتی هم در فضای باز ارگ اردو زد و پس لرزه ۶ آوریل همان سال کاروانسرای قدیمی را در جاجرود به کلی ویران کرد.
در ذهن خودم زلزله احتمالی تهران را مرور می کنم آنجایی که پیش نشانگرهای زیست شناختی فعال می شوند همان پیش نشانگرهایی که قبل از وقوع زلزله در رفتار حیوانات با یکسری ناهنجاری ها بروز می کند که علت اصلی عکس العمل شدید آنها همچون پروبال زدن پرندگان به صورت همزمان، هیجان زدگی جانورانی مثل گربه و موش، خروج مارها از لانه ها، زوزه کشیدن سگ ها، خروج کرم های خاکی به علت تغییر در میدان مغناطیسی زمین است.
شاید سرانجام روزی زمین شهر تهران که در دشت های مرکزی و جنوب رشته کوه های البرز مرکزی کرخت و بی حال پهن شده، تکانی به خود دهد و آن روز سرنوشت بیشتر از چندین میلیون انسانی که به هوای زندگی بهتر و امکانات بیشتر از اطراف و اکناف سرزمین ایران پای طلب به سمت و سوی این شهر کشانده و در پیچ و خم هزار توی این شهر در رفت و آمدند، چه خواهد شد؟
به گزارش دانشگاه فارسی به نقل از ایرنا، زلزله کشنده ترین سانحه طبیعی است که حدودا همه ایرانی ها لرزش آنرا زیر پای خود حس کرده اند اما به راستی این سانحه ناگهانی چیست که انسان را در زمان ها و مکان های مختلف غافلگیر کرده و خسارات جانی و مالی فراوانی را برای آن به جای گذاشته است.
زلزله حادثه ای طبیعی است که بر اثر لرزش زمین به وجود می آید و به صورت معمول در گسل های پوسته سخت زمین که در زیر خاک سطحی رخ می دهد.
زلزله های ایران بیشتر در ژرفای بین ۲ تا ۲۵ کیلومتر با شکستگی های برشی به صورت کششی یا فشاری، یا افقی امتداد لغز ثبت می شوند. از انتشار لرزشی که در اثر این شکست پدید می آید، زلزله به وجود می آید.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب